Na czym polega rękojmia?
Rękojmia uwagi ogólne
W obrocie prawnym powszechna jest chęć zabezpieczenia się przed szeroko pojętą “wadliwością”. Dotyczyć może to zarówno towaru jak i usługi. Zazwyczaj chęć takiego zabezpieczenia istnieje po stronie finansującej przedsięwzięcie, niezależnie czy są to zakupy sprzętu RTV, zlecenie wykonania remontu mieszkania przez firmę remontową, czy naprawa laptopa.
W tym celu ustawodawca przewidział dwa reżimy odpowiedzialności podmiotu odpłatnie świadczącego daną usługę czy sprzedawcy w przypadku kupna towarów. Są to rękojmia i gwarancja, opisane w księdze III kodeksu cywilnego. W niniejszym artykule przybliżona zostanie instytucja rękojmi. Co istotne, o ile nie ustalono w umowie inaczej, odpowiedzialności z tytułu rękojmi podlega każdy, niezależnie od tego, czy jest przedsiębiorcą czy nie, oraz czy dana rzecz jest używana czy nowa.
Na samym początku zauważyć należy odesłanie rękojmi do innych umów (m.in. umowy o remont, o roboty budowlane czy umowy o dzieło). Domyślnie rękojmia jest opisana w kodeksie jako rękojmia przy sprzedaży, dotyczy więc sprzedającego. Przepisy te stosujemy jednak odpowiednio do innych umów, jeżeli przepis tak stanowi, zatem ilekroć w niniejszym artykule mowa będzie o sprzedawcy, będziemy mogli to stosować odpowiednio do wykonawcy robót czy remontu, a także do przyjmującego dzieło do wykonania, o ile kodeks cywilny przewiduje stosowanie do danej umowy przepisów o rękojmi.
Charakterystyka rękojmi
Przechodząc do meritum, rękojmia jest odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę. Ustawodawca rozróżnia wady fizyczne i prawne.
Wady fizyczne zostały wymienione w art. 5561 kodeksu cywilnego. Wada fizyczna jest to niezgodność rzeczy sprzedanej z umową. Konstruując przepisy o rękojmi przyjęto, że wada fizyczna rzeczy istnieje, gdy:
- rzecz nie ma właściwości, które powinna mieć ze mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia. Za przykład można tutaj podać czajnik elektryczny, którego celem wynikającym z przeznaczenia jest podgrzewanie wody do stanu wrzenia. Jeżeli zatem zakupiony czajnik nie będzie podgrzewał wody do stanu wrzenia, można przyjąć, że obarczony jest wadą fizyczną.
- rzecz nie ma właściwości o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór. W takiej sytuacji modelowym przykładem będzie sprzedawca demonstrujący wodoodporność materiału, z którego wykonana została kurtka narciarska, na przygotowanym próbniku materiału. Gdy zakupiona z tego materiału kurtka nie będzie wodoodporna, można wysnuć tezę o wadzie fizycznej.
- rzecz nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia. W takiej sytuacji doskonałym przykładem będzie wiadomość email z zamówieniem farby w sklepie internetowym, w której kupujący wskazuje, że daną farbą chce pomalować pokój dziecka. Jeżeli okaże się, że dana farba jest wyłącznie do zastosowań zewnętrznych, będziemy mogli mówić o wadzie fizycznej.
- rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym. W tej sytuacji za przykład można podać odkurzacz, który został wydany bez akcesoriów, bez których nie można z niego korzystać zgodnie z przeznaczeniem.
Powyższe ma jedynie charakter przykładowy, nie można mówić o katalogu zamkniętym wad fizycznych rzeczy. Świadczy o tym użyte przez ustawodawcę stwierdzenie “w szczególności”. Możliwe jest zatem wystąpienie innej wady fizycznej rzeczy, różnej od tych przewidzianych w powyższym wyliczeniu.
Wadą prawną jest natomiast sytuacja, w której rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej lub jest obciążona prawem osoby trzeciej. O wadzie prawnej będziemy także mówić w sytuacji, gdy ograniczenie rozporządzania rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu. W tym wpisie dokładniejszej analizie zostanie poddana rękojmia za wady fizyczne, jako zdaniem autora bardziej powszechna strona rękojmi.
Jeżeli stwierdzona zostanie wada fizyczna rzeczy, kupującemu przysługują uprawnienia do żądania wymiany rzeczy na wolną od wad lub żądanie naprawy (usunięcia wady). Ponadto, w przypadku wady niedającej się usunąć kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny, lub w skrajnych przypadkach, gdy wada jest istotna, o odstąpieniu od umowy.
Szerzej o przysługujących kupującym uprawnieniach związanych z rękojmią przeczytają Państwo w tym/następnym artykule Wada fizyczna rzeczy, co dalej?
Możliwość modyfikacji rękojmi.
Jak wskazano powyżej, każdy sprzedawca zobowiązany jest z tytułu rękojmi. Kodeks jasno dopuszcza jednak możliwość modyfikacji tej odpowiedzialności. W szczególności chodzi tutaj o wydłużenie czy skrócenie okresu rękojmi, a nawet o jej wyłączenie, często pomijane w codziennych umowach między konsumentami.
Co do zasady, o ile rękojmia nie zostanie wyłączona, każdy sprzedający jest odpowiedzialny z tego tytułu. Warto o tym pamiętać konstruując lub podpisując umowy pomiędzy konsumentami w bieżących sprawach życia codziennego. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością absolutną Bez znaczenia pozostaje zatem wiedza sprzedającego (lub jej brak) o istnieniu wady w momencie sprzedaży.
Idealnym miejscem na wyłączenie rękojmi jest sprzedaż używanego pojazdu. Jako sprzedający, możemy nie wiedzieć o wadzie, która ujawni się po wydaniu kupującemu naszego samochodu. Może on wtedy z powodzeniem kreować roszczenia w oparciu o rękojmię w stosunku do nas jako sprzedawcy, w oparciu o rękojmię.
Możliwość modyfikacji rękojmi doznaje jednak pewnych ograniczeń w stosunkach konsumenckich, o czym poniżej.
Rękojmia w obrocie konsumenckim.
Szczególnym typem rękojmi jest rękojmia w sytuacji, gdy drugą stroną jest konsument. O ile strony stosunku prawnego mogą co do zasady swobodnie modyfikować odpowiedzialność z tytułu rękojmi, o tyle swoboda ta doznaje ograniczeń w sytuacji, gdy czynność prawną z przedsiębiorcą zawiera konsument (tzw. obrót B2C).
Podstawową różnicą i zarazem ułatwieniem dla konsumentów przewidzianą w kodeksie cywilnym jest zakaz skracania rękojmi poniżej przewidziany w ustawie okres dwóch lat. W tym zakresie jakakolwiek modyfikacja umowna na niekorzyść konsumenta jest sprzeczna z prawem. Wyjątkiem od tej reguły jest sprzedaż rzeczy używanych, co do których rękojmia może być ograniczona nawet w obrocie konsumenckim, ale nie mniej niż rok od dnia wydania rzeczy.
Drugim udogodnieniem na korzyść konsumenta przewidzianym przez ustawodawcę jest domniemanie istnienia wady fizycznej w momencie sprzedaży, jeżeli wykryta została ona do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu. Powyższe jest o tyle istotne, że w tym reżimie odpowiedzialności to sprzedawca musi wykazać, że wada powstała po dniu wydania rzeczy, co w praktyce jest utrudnione.
Następnie konsument jest w sposób szczególny chroniony jest przed przedawnieniem, gdyż ustawodawca postanawia, że roszczenie konsumenta o usunięcie wady lub wymiany rzeczy na wolną od wad nie może się przedawnić przed upływem dwóch lat od dnia wydania rzeczy (lub roku, w przypadku gdy przedmiotem umowy była używana rzecz ruchoma).
Od 1 stycznia 2021 roku przepisy dot. rękojmi w obrocie konsumenckim stosujemy także to przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, jeżeli zawarta umowa nie pozostaje w bezpośrednim związku z przedmiotem prowadzonej działalności. Szerzej o stosowaniu rękojmi co do ww. przedsiębiorców przeczytają Państwo w tym artykule.
Granice czasowe rękojmi
Zgodnie z regulacjami zawartymi w kodeksie cywilnym, sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Istotny jest tutaj moment przejścia niebezpieczeństwa, który często jest momentem otrzymania przedmiotu. Jeżeli zatem dany przedmiot umowy posiadał wadę konstrukcyjną, czyli wadę, która istniała przed odbiorem, to aktualizowały się będą uprawnienia kupującego w związku z rękojmią. Jeżeli natomiast przedmiot utraci zdatność do przeznaczonego użytku, a powodem takiego stanu rzeczy będzie uszkodzenie, które spowodował sam kupujący (np. upadek przedmiotu), w takiej sytuacji nie będą występowały przesłanki do pociągnięcia sprzedawcy do odpowiedzialności z tytułu rękojmi.
Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości - przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Po tym okresie odpowiedzialność z tytułu rękojmi wygasa.
Od wygaśnięcia roszczeń odróżnić należy przedawnienie. Występuje ono w sytuacji, gdy wada jest stwierdzona i zgłoszona sprzedawcy. Wtedy okres na podjęcie ewentualnych czynności sądowych w celu dochodzenia należności wynosi rok od dnia stwierdzenia wady.
Pamiętać należy jednak, że przepisy dot. rękojmi zawierają wiele wyjątków od opisanych w niniejszym artykule zasad oraz innych przepisów szczególnych modyfikujących tę odpowiedzialność. Jeżeli mają Państwo problem związany z rękojmią, zachęcamy do zapoznania się z ofertą usług prawnych naszej Kancelarii Prawnej.